İşyerinde Mobbing Nedir, Örnekleri ve Çeşitleri Nelerdir?

Sabah kalkıp saatlerce araba kullanmak ve işe gitmek hiç de zor değilmiş gibi, iş arkadaşlarımız veya yöneticilerimiz tarafından da psikolojik şiddete maruz kalıyoruz. Evet genel olarak söyleyebiliriz çünkü bu davranışlara mobbing denir. Herkes hayatının bir noktasında maruz kalır.Kurban olarak katılmasak bile, zorbanın kendisi veya bazen sadece seyirci olabiliriz.

Konu biraz kolay gibi gelebilir ve “aman canım ne olacak” şeklinde tepkiler verebilirsiniz ancak mobbing örneklerini incelediğimizde bu durumun kişinin hayatını etkileyecek kadar değerli olduğunu görüyoruz. Bu nedenle mobbing yasa tarafından hata olarak değerlendirilebilir ve uygulayan kişi cezalandırılabilir. Mobbing nedir, türleri nelerdir?Daha yakından bakalım ve kanunun bu konuda ne söylediğini örneklerle tüm detaylarıyla görelim.

Temel bir tarif yaparak başlayalım; Mobbing nedir?

En temel tanımıyla mobbing; bir çalışanın işyerindeki bire bir iş arkadaşları veya üst işvereni tarafından. psikolojik şiddete maruz kalma.Psikolojik taciz, düşmanca tavır, taciz olarak da tanımlanabilen mobbing ile ilgili yasal düzenlemeler İş Kanunu’nda ve Borçlar Kanunu’nda yer almaktadır.

Mobbing taraflarını bir üçgen olarak tanımlamak mümkündür:

Ortaya çıkan mobbing durumunu anlatmak için üç taraftan bahsedilir; kurban, zorba ve seyirci. Ağır mobbinge maruz kalan, Zorba, mobbingi yapan kişi, seyirci ise mobbinge tanık olan ancak genel olarak ses çıkarmayan kişidir. Anlatım bu tanımlar üzerinden ilerleyeceği için bilmekte fayda var.

Mobbing türleri nelerdir?

Mobbing durumunu üç temel tipte değerlendirmek mümkündür; yatay mobbing, dikey mobbing ve zıt mobbing. Yatay mobbing, çalışana hiyerarşik bire bir seviyede bulunan çalışma arkadaşları tarafından uygulanan mobbing durumudur. Bire bir seviyedeki çalışanların rekabet amaçlı başvurdukları bir durumdur.

Adından da anlaşılacağı gibi dikey mobbing, çalışanın üstleri tarafından mobbinge uğramasıdır. Bu gibi durumlarda genel olarak çalışmak, hiyerarşik olarak üstünsüpervizör, yönetici, yönetici vb. unvanlara sahip bir kişinin yetkisini kötüye kullanması nedeniyle mobbinge maruz kalmaktadır.

Ters mobbing denilen durum aşağıdan yukarıya hatasız yani ast tarafından üste doğru uygulanır. Genelde bu durum Astların birleşmesi ile üste mobbing şeklinde gerçekleşir. Birden fazla zorba onun üstün talimatlarına uymaz, saçmalıklar yayar, onu dışlar. Karşıt mobbingin temel amacı, üstün olanın o göreve uygun olmadığını kanıtlamaktır.

Mobbing örnekleri üzerinden durumları değerlendirelim:

• Kendini ifşa etmeyi ve bağlantıyı etkilemek
• Sosyal bağlara saldırmak
• Kişisel prestije saldırmak
• Hayatına ve mesleğine saldırmak
• sağlığına saldırmak

Pozlamayı ve bağlantıyı etkilemek:

• sebepsiz yere sık sık aramak
• işini sürekli eleştirmek
• konuşmanı kesmek için
• yüzüne karşı sesini yükselt
• azarlama
• Kurbanı geride bırakmak
• özel hayat eleştirisi
• Sözlü veya yazılı tehdit
• Jest, mimik, ima ve bakışlarla rahatsız etmek

Toplumsal çıkarlara saldırmak:

• Kurban orada değilmiş gibi davranmak
• Kurbandan kopukluk
• Mağdurun çalışma ortamında izolasyonu

Kişisel prestije saldırmak:

• arkasından konuşmak
• dini inanç nedeniyle dışlanma
• siyasi görüşünden dolayı dışlanmak
• etnik köken nedeniyle dışlanma
• dalga yapmak
• davranışlarıyla alay etmek
• Akıl hastalarının etiketlenmesi
• takma adlar kullanmak
• cinsel imalar
• Hiçbir karara güvenme
• Özel hayatıyla dalga geçiyor

Hayatına ve mesleğine saldırmak:

• İş unvanında gerekçesiz değişiklikler
• Benlik saygısını azaltan görevler vermek
• Yeteneklerinin altında görevler vermek
• Kendi işi dışında görev vermek
• Verilen görevi al
• Yeni görev yok
• Anlamsız görevler vermek
• işi bırakma baskısı

Sağlığına saldırmak:

• Her türlü cinsel taciz
• Fiziksel olarak zorlu görevler vermek
• Fiziksel şiddet tehdidi
• fiziksel şiddet

Mobbingin hukuktaki yeri:

Mobbing işyerinde uygulanan bir ruhsal şiddet olduğundan, İlk bakılacak yer Borçlar Kanunu ve İş Kanunu olmalıdır. Kanun, patronun işçiye nasıl davranması gerektiğini ayrıntılı olarak düzenler. Bunlar sadece ekonomik değil aynı zamanda ahlaki düzenlemeler olduğu için Yargıtay kararları genellikle mağdur lehine sonuçlanmaktadır.

Anayasanın 125, 128 ve 129. maddelerinde kamu görevlileri, yani memurlar korunur. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 10, 11, 17, 18, 21. maddeleri, memuru amirinin yıldırmasına karşı açıkça korumaktadır. Yani mobbing, Türk Ceza Kanunu kapsamında her zaman suç olmasa da maddelere muhalefettir.

Zorbalık cezasız kalmaz, mobbing sonucunda suç işlenebilir:

• Mobbing sonucu çalışanın psikolojisi etkilenirse TCK’nın 84. maddesine göre intihar kabahati oluşabilir.
• TCK’nın 86. ve 87. maddelerine göre psikolojik ve bedensel bütünlüğü bozacak noktaya gelmesi halinde kasten yaralama kabahati gerçekleşebilir.
• Çalışanın mağduriyet noktasına gelmesi halinde TCK 96. maddeye göre eziyet suçu oluşabilir.
• Mobbing cinsel davranışlarla yapılırsa TCK 102. maddeye göre cinsel saldırı suçu oluşabilir.
• Cinsel mobbingin ilerlemesi halinde TCK 105. maddeye göre cinsel taciz suçu oluşabilir.
• Mobbing suçu TCK’nın 125. maddesine göre hakaret suçudur.
• TCK’nın 108. maddesine göre cebir kullanma suçu doğabilir.
• Mobbing sonucunda Türk Ceza Kanunu’nun 123. maddesine göre kişilerin huzur ve sükununu bozma hatası oluşabilmektedir.

Mobbing mağduru ne yapmalı?

Yasal düzenlemeler mobbingde patrondan değil çalışandan yanadır. Bu nedenle mobbinge maruz kalan kişi, mobbing belirtileri gösterdikten sonra Suçun işlenmediğine dair kanıt patron tarafından sunulmalıdır. Mobbinge uğrayan kişinin gerçekçi tezler sunması ispat yükünü patrona kaydıracaktır. Konuyla ilgili Yargıtay kararı şöyle;

“Mobbingin varlığı için kişilik haklarının ciddi şekilde ihlal edilmiş olmasına gerek yoktur, kişilik haklarına yapılan haksızlık yeterlidir, ayrıca mobbing tezlerinde kesin bir delil bulunmayacaktır; Davacı çalışanın işyerinde kendisine mobbing uygulandığına dair şüphe uyandıracak gerçekleri ileri sürmesi yeterli olup, işyerinde mobbingin varlığını gösteren gerçeklerin mahkemeye sunulması halinde mobbingin yapıldığını ispat yükü işyerinde meydana gelmemesi davalıya düşer; Tanık beyanları, sağlık raporları, bilirkişi raporu, kamera kayıtları ve diğer tüm deliller değerlendirildiğinde mobbing iddiasının yeterli delille ispatlandığı dikkate alınmadan yazılı olarak karar verilmesi yanlıştı ve bozmayı gerektiriyordu.”

Çalışanın işyerinde zorbalığa maruz kalmasını açıklamak Mobbing nedir, türleri nelerdir? Soruları kanun gözünden örneklerle açıkladık. Söylediklerimiz sadece bilgilendirme amaçlıdır. Tüm hukuk bahislerinde olduğu gibi mobbing konusunda da en doğru ve spesifik bilgiyi iş hukuku alanında uzman bir avukattan almanız gerektiğini unutmayın.